The dilemmas of changing evaluation culture in Myanmar: a conversation with Pyae Phyo Maung

Tamas: MMEA နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး လူအမ်ားစုက စိတ္ဝင္စားေနၾကတာ ေတြ႕ရတယ္ေနာ္။ ဘာလို႔ လူေတြက အဲ့လိုအဖြဲ႕မ်ိဳး (MMEA) ရွိဖို႔ အေရးႀကီးတယ္လို႔ထင္ေနၾကတာလဲ။

PP: ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးလုပ္ငန္းမွာလုပ္ကိုင္ေနၾကတဲ့ ပညာရွင္ေတြ၊ စီမံခ်က္ဝန္ထမ္းေတြ၊ မန္ေနဂ်ာေတြထဲက အမ်ားစုက M&E နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အားနည္းခ်က္ေတြအနည္းနဲ႔အမ်ားဆိုသလိုရွိၾကတယ္ဆိုတာ ဒီနယ္ပယ္မွာက်င္လည္ၾကတဲ့သူေတြ အားလံုးသိၾကၿပီးျဖစ္ပါတယ္။

အဓိကအားနည္းခ်က္ေတြကေတာ့ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးလုပ္ငန္းေတြကို M&E လုပ္တဲ့ေနရာမွာ M&E ရဲ႕အေရးပါတဲ့ တန္ဖိုးေတြျဖစ္တဲ့ သင္ယူေလ့လာႏိုင္မႈ (Learning)၊ ရလာတဲ့ရလဒ္ေတြ၊ အေထာက္အထားေတြကိုသံုးၿပီးေတာ့ မူဝါဒေတြေျပာင္းလဲခ်မွတ္ႏိုင္ေအာင္ လႊမ္းမိုးႏိုင္မႈ၊ လူထုအေပၚမွာမွတ္ေက်ာက္တင္ခံႏိုင္မႈ၊ တာဝန္ခံႏိုင္မႈေပါ့ဗ်ာ (Downward Accountability) စတာေတြကို ဦးစားေပးလုပ္ကိုင္တာထက္ အလွဴရွင္ေတြစိတ္ေက်နပ္ေအာင္ ရလဒ္ေကာင္းေတြကိုသာ အဓိကဦးစားေပးအစီရင္ခံေနရတဲ့ Upward Accountability Culture အျဖစ္မ်ားေနတာေၾကာင့္ပါပဲ။ တနည္းအားျဖင့္ M&E အေလ့အထ (M&E Culture) အားနည္းတယ္လို႔လည္း ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

ေနာက္တစ္ခ်က္က ႏိုင္ငံတြင္း M&E လုပ္ငန္းေတြလုပ္ေဆာင္ေနၾကတဲ့ပညာရွင္ေတြအၾကားမွာ ပညာရပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ဖလွယ္တာေတြ၊ လက္ရွိႏိုင္ငံတကာမွာအသစ္အသစ္ေပၚထြက္ေနတဲ့ နည္းပညာေတြ၊ ဒီဇိုင္းေတြအေၾကာင္း မွ်ေဝႏိုင္မယ့္ေနရာေပါ့၊ အဲ့ဒါမ်ိဳးေတြ မရွိဘူးျဖစ္ေနတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ပညာရွင္ေတြၾကားမွာ အရည္အေသြးကြာဟခ်က္ေတြ တျဖည္းျဖည္းပိုပိုမ်ားလာတာ ေတြ႕လာရတယ္။

ၿပီးေတာ့ လက္ရွိအစိုးရအေျပာင္းအလဲမွာလည္း အစိုးရသစ္အေနနဲ႔ ပိုမိုပြင့္လင္းျမင္သာမႈရွိဖို႔အတြက္ အစိုးရရဲ႕ဖြဲ႕စည္းပံု၊ စနစ္ေတြထဲမွာ M&E စနစ္၊ မူဝါဒ၊ မူေဘာင္ေတြ ထည့္သြင္းေပါင္းစပ္ဖို႔လုိပါလိမ့္မယ္။

ဒီအခ်က္ေတြကိုၿပီးခဲ့တဲ့ တစ္ပတ္ေက်ာ္က က်င္းပခဲ့တဲ့ MMEA ရဲ႕ကနဦးအစည္းအေဝးမွာ နယ္ပယ္အသီးသီးကတက္ေရာက္ခဲ့တဲ့ ပညာရွင္ေတြအားလံုးကလည္း အတည္ျပဳေဆြးေႏြးခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီအခက္အခဲေတြကိုေက်ာ္လႊားႏိုင္ဖို႔အတြက္ M&E နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စိတ္ဝင္စားတဲ့ပညာရွင္ေတြ (ဒီအထဲမွာ M&E အခ်က္အလက္ေတြကို အသံုးျပဳတဲ့သူေတြေရာ၊ M&E ပညာရွင္ေတြေရာပါပါတယ္) ပါဝင္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု ရွိရင္ေကာင္းမယ္ဆိုတဲ့ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ့ MMEA ဖြဲ႕စည္းဖို႔ျဖစ္လာတာပါ။ အစိုးရသစ္ရဲ႕ M&E နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ စနစ္ေတြ ေဖာ္ေဆာင္ရာမွာလည္း MMEA ကပါဝင္ကူညီေပးႏိုင္ဖို႔ ရည္ရြယ္ပါတယ္။

Tamas: MMEA က တစ္ဖက္မွာက ပညာရွင္အဖြဲ႕အစည္းျဖစ္ေနမယ္။ အျခားတစ္ဖက္မွာက်ေတာ့ M&E ဆိုတာ သင္ယူေလ့လာမႈ အေလ့အထကိုဖန္တီးပံ့ပိုးေပးေနတာျဖစ္တဲ့အတြက္၊ အဲ့ဒါက သီးျခားျဖစ္ေနတဲ့နည္းပညာပိုင္းဆုိင္ရာလုပ္ငန္းဆုိတာထက္ ေန႔တဓူဝ လုပ္ေဆာင္ရမယ့္ အသိပညာပိုင္းဆိုင္ရာလည္းျဖစ္ေနတယ္။ အဲ့ဒီေတာ့ အဲ့ဒီ့ႏွစ္မ်ိဳးကို ဘယ္လုိထိန္းညွိမလဲ။

PP: ဟုတ္ပါတယ္၊ ဒါက အေရးႀကီးတဲ့ေမးခြန္းပါပဲ။ M&E ရဲ႕အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္တစ္ခုက သင္ယူေလ့လာမႈ learning ေပါ့။ ေစာေစာက ေျပာသြားတဲ့ မူဝါဒထိန္းညွိတာေတြလည္းရွိပါေသးတယ္။ learning က M&E လုပ္ငန္းရဲ႕ လုပ္ငန္းစဥ္ (process) အေနနဲ႔ေျပာလို႔ရသလို အေလ့အထတစ္ခု (culture) ျဖစ္လာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔အေနနဲ႔ ရလဒ္အေနနဲ႔ေျပာလို႔ရပါတယ္။

အဲ့ဒီေတာ့ M&E လုပ္ငန္းေတြလုပ္ေဆာင္ရာမွာ သင္ယူေလ့လာတတ္တဲ့အေလ့အထတစ္ခုျဖစ္လာဖို႔အတြက္ ဦးတည္ၿပီးသြားသင့္ပါတယ္။ ဒါမွသာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြလုပ္ေဆာင္ရာမွာ စဥ္ဆက္မျပတ္သင္ယူေလ့လာတတ္တဲ့ အေလ့အထကို အေျခခံၿပီး လုပ္သြားႏုိင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ M&E နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ကၽြမ္းက်င္မႈေတြ၊ အေလ့အထေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ျမွင့္တင္ဖို႔ ႀကိဳးစားတဲ့ေနရာမွာေတာ့ အားလံုးကိုတန္းတူထားလို႔မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။

ဥပမာ M&E ပညာရွင္ေတြအတြက္ဆို M&E နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ နည္းပညာပိုင္းဆိုင္ရာ အေသးစိတ္ကၽြမ္းက်င္မႈေတြလိုအပ္ေပမယ့္ M&E ရလဒ္ေတြကိုအသံုးခ်မယ့္သူေတြအတြက္က်ျပန္ေတာ့ ခက္ခဲရႈပ္ေထြးတဲ့နည္းပညာပိုင္းဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္မႈေတြအစား သူတို႔အေနနဲ႔ M&E ကေန ဘာေတြသိခ်င္သလဲ၊ ဘယ္လိုပညာရွင္ေတြက သူတို႔သိခ်င္တဲ့ေမးခြန္းေတြအတြက္ အေျဖေပးႏိုင္မလဲ၊ ရလာတဲ့ရလဒ္ေတြ၊ အခ်က္အလက္ေတြကို ဘယ္လိုအသံုးခ်ၿပီး ေျပာင္းလဲမႈေတြ လုပ္မလဲ ဆိုတာမ်ိဳးကို သိဖို႔ပိုလိုပါလိမ့္မယ္။

MMEA အစည္းအေဝးမွာ CSO အခ်ိဳ႕လည္းပါဝင္တက္ေရာက္ၾကတယ္။ လူထုအတြက္ဆိုရင္ေတာ့ အလြန္ရိုးစင္းတဲ့လူထုအေျချပဳ အခ်က္အလက္ေကာက္ယူနည္းေတြကို သိမယ္၊ ေကာက္ထားတဲ့အခ်က္ေတြကို ရိုးရိုးရွင္းရွင္းခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာႏိုင္မယ္ဆိုရင္၊ အဲ့ဒါေတြကို အသံုးျပဳၿပီး အစိုးရရဲ႕ဝန္ေဆာင္မႈအရည္အေသြးေတြကို အႀကံျပဳရာမွာ၊ ျပည္သူလူထုရဲ႕ျပႆနာေတြတင္ျပတဲ့ေနရာမွာ သက္ေသ အေထာက္အထားနဲ႔စနစ္တက်ေျပာတတ္လာမွာမို႔လို႔ အက်ိဳးရွိႏိုင္တယ္။

MMEA ဖြဲ႕စည္းပံုမွာလည္း ဒီလိုမတူညီတဲ့လိုအပ္ခ်က္ေတြကိုျဖည့္ဆည္းေပးႏုိင္ဖို႔ စိတ္ဝင္စားမႈတူရာအစုအဖြဲ႕ငယ္ (Interest Groups) ေတြဖြဲ႕ထားဖုိ႔ စဥ္းစားထားပါတယ္။ ဥပမာ - Advocacy Group, Health Group, Community Capacity စသျဖင့္ေပါ့ေလ။ အဲ့ဒီ့အဖြဲ႕ငယ္ေတြထဲမွာ စိတ္ဝင္စားမႈတူရာတူရာလူေတြစုၿပီး ပူးေပါင္းသင္ယူၾကမယ္၊ အျခားအဖြဲ႕ေတြနဲ႔လည္း သင္ယူမႈေတြဖလွယ္ၾကမယ္ဆိုရင္ေတာ့ အက်ိဳးရွိမယ္လို႔ထင္ပါတယ္။

Tamas: MMEA က ျမန္မာႏိုင္ငံက အဖြဲ႕အစည္းျဖစ္ဖို႔ရည္ရြယ္တယ္လို႔ေျပာခဲ့ဖူးတယ္ေနာ္။ ဒါေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း အမ်ားစုကလည္း ဒါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး စိတ္ဝင္စားေနတာေတြ႕ရတယ္။ ဒီေတာ့ အဲ့ဒီ့အဖြဲ႕ေတြရဲ႕ပံ့ပိုးမႈေတြကို MMEA ကလက္ခံတဲ့ေနရာမွာ သူတို႔ရဲ႕ ဝါးၿမိဳခံလိုက္ရတာမ်ိဳးမျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္ေဆာင္သြားမလဲ။

PP: မွန္ပါတယ္၊ ဒီအခ်က္ဟာ စိတ္ပူစရာပါပဲ။ အခုမွစတင္ဖြဲ႕စည္းကာစျဖစ္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းအသစ္ျဖစ္တဲ့အတြက္ MMEA ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြ၊ အရင္းအျမစ္ေတြအတြက္ေတာ့ ပံ့ပိုးမႈေတြက လိုအပ္ေနမွာ အမွန္ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ MMEA က ျမန္မာႏိုင္ငံအတြက္ အဓိက ရည္ရြယ္ၿပီးဖြဲ႕ထားတာျဖစ္တယ္။ ႏိုင္ငံတြင္းက နယ္ပယ္အသီးသီးက စိတ္ဝင္စားသူျမန္မာလူမ်ိဳးေတြ၊ ပညာရွင္ေတြနဲ႔ အဓိက ဖြဲ႕စည္းသြားဖို႔ရည္ရြယ္ထားပါတယ္။

အခုေမးသလို ဝါးၿမိဳမႈမ်ိဳး၊ လႊမ္းမိုးမႈမ်ိဳးမျဖစ္ရေအာင္ အေရးႀကီးတာက အဖြဲ႕ရဲ႕ရည္မွန္းခ်က္လားရာ၊ နည္းဗ်ဴဟာေတြ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ရွိဖို႔လုိပါတယ္။ အဖြဲ႕ရဲ႕ ဦးေဆာင္ေကာ္မတီအေနနဲ႔လည္း အားေကာင္းဖုိ႔လိုၿပီး ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ဦးတည္ခ်က္နဲ႔ ေသြဖယ္ေနျခင္းရွိမရွိ၊ အျခားအဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုခုရဲ႕ အလြန္အကၽြံလႊမ္းမိုးေနျခင္းရွိမရွိ စိစစ္ထိန္းညွိေနဖို႔တာဝန္ရွိပါတယ္။ အဖြဲ႕ဝင္ေတြရဲ႕ ပိုင္ရွင္စိတ္ဓါတ္ (local ownership) အားေကာင္းလာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဒီျပႆနာကိုရင္ဆုိင္ေျဖရွင္းႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။

လတ္တေလာမွာေတာ့ ဒါေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အေသးစိတ္မေဆြးေႏြးရေသးပါဘူး။ ေရွ႕လာမယ့္ ဦးေဆာင္ေကာ္မတီအစည္းအေဝးေတြမွာ ဒါေတြကိုအေသးစိတ္ေဆြးေႏြးၿပီး ပုံေဖာ္သြားဖို႔ရွိပါတယ္။